Mỹ và Iran bên bờ miệng hố chiến tranh: Logic của leo thang

Tờ New York Times là tờ báo đầu tiên của Mỹ cho biết, theo các nguồn tin đáng tin cậy, Tổng thống Mỹ Donald Trump vào những phút cuối cùng đã hủy kế hoạch tấn công trả đũa Iran sau khi Iran bắn rơi máy bay do thám không người lái của Mỹ. Thế giới đã tránh được một cuộc chiến ở Vùng Vịnh. 

Sau này khi được hỏi tại cuộc gặp với Thủ tướng Canada Trudeau, Tổng thống Trump xác nhận kế hoạch đã được thay đổi và ông cho rằng phía Iran có cá nhân nào đấy sai lầm chứ không phải đất nước sai lầm, để giải thích vì là cá nhân sai lầm nên không nhất thiết phải tấn công đáp trả. 

Viết trên trang twitter của mình, tổng thống Mỹ cho biết ông đã dừng cuộc tấn công sau khi được trả lời cuộc tấn công vào 3 địa điểm của Iran sẽ giết khoảng 150 người và ông thấy đấy "không tỷ lệ với việc bắn hạ máy bay không người lái của Mỹ". Người đọc chắc khó có thể hiểu ý của Tổng thống Trump. Không tỷ lệ là như thế nào, ít quá hay nhiều quá? 

Cuộc khủng hoảng lần này bắt đầu từ việc lực lượng tên lửa của Iran (dàn tên lửa Khordad do Iran chế tạo) đã bắn rơi may bay do thám không người lái của Mỹ. Phía Mỹ khẳng định máy bay bay trên vùng trời quốc tế, nhưng Ngoại trưởng Iran khẳng định máy bay do thám của Mỹ xuất phát từ căn cứ nằm trên lãnh thổ Tiểu vương quốc Ả-rập Thống nhất đã được cảnh bảo nhiều lần trước khi bị bắn hạ vào 4h sáng ngày thứ Năm (20/6) trong vùng nội thủy 12 hải lý của Iran gần thành phố Kouh-e Mobarak (núi Mobarak). 

Ngay ngày thứ Sáu 21/6, Iran đã cho công bố ảnh  mảnh vỡ của máy bay được vớt trên vùng biển của Iran. Tốc độ trưng bày hiện vật ít nhất cho thấy Iran làm chủ vùng biển nơi máy bay bị bắn hạ. Nếu là vùng biển quốc tế chắc chắn phía Mỹ đã có thể vớt được các mảnh vỡ trước Iran. 

Trong khi khó có thể đọc được ý của Tổng thống Trump giải thích quyết định ngừng tấn công trả đũa Iran qua các phát biểu của ông về sự kiện, người ta có thể thấy một điều rất rõ ràng là tấn công Iran sẽ không đơn giản như các cuộc tấn công trước của Mỹ ở khu vực, không giống Afghanistan, Iraq, Syria hay Lybia. 

 

Cuộc tấn công nếu có của Mỹ vào Iran sẽ kéo theo việc Iran leo thang trả đũa và không chỉ Iran chịu thiệt hai về người và của, mà cả Mỹ và các đồng minh của Mỹ ở khu vực. Một cuộc chiến tranh chưa biết kết quả thế nào sẽ kéo cả nước Mỹ vào cuộc và Tổng thống Trump sẽ phải trả giá chính trị nếu như cuộc chiến kéo dài và không mang lại chiến thắng mong muốn. Đó có lẽ là điều làm Tổng thống Trump phải cân nhắc lại quyết định tấn công Iran. 

Thực ra thì đây không phải là lần đầu tiên Iran bắn hạ máy bay do thám không người lái của Mỹ. Phía Iran cho biết họ đã bắn rơi, thậm chí tước quyền điều khiển máy bay không người lái của Mỹ và cho hạ cánh an toàn trên lãnh thổ Iran. Thế nhưng những lần trước đều không dẫn đến căng thẳng như lần này. 

Đây là kết quả logic của căng thẳng leo thang trong quan hệ giữa Mỹ và Iran. Rút khỏi thỏa thuận hạt nhân, thực hiện cấm vận Iran… dẫn đến đối đầu và việc bắn hạ máy bay do thám không người lái là một kết quả logic. Từ bắn hạ máy bay do thám có leo thang đến chiến tranh không còn là câu hỏi. Bên cạnh logic của leo thang còn có logic của hậu quả của hành động leo thang. Liệu Tổng thống Mỹ có chấp nhận giá phải trả nếu cuộc chiến xảy ra và vượt khỏi vòng kiểm soát không? 

Một tờ báo Mỹ viết, ở Washington người ta vẫn nói Tổng thống Trump may mắn vì từ khi nhậm chức ông không gặp phải những tình huống khủng hoảng quốc tế, nhưng thời gian đó đã qua. Đây có lẽ là thời điểm thử thách nhất mà ông Trump gặp. Không tấn công, ông Trump sợ mình đến cuộc gặp G20 với một tư thế yếu, nhưng tấn công còn mạo hiểm hơn nhiều. Đó là tình thế tiến thoái lưỡng nan mà ông Trump đang đối mặt. 

 

Một số người tham gia cuộc họp tại phòng Tình huống nơi ra các quyết định quan trọng của chính quyền Mỹ cho biết Mỹ sẽ có các cuộc "tấn công hạn chế" nhằm vào Iran để trả đũa. Như vậy, trong các ngày tới thế giới sẽ còn nín thở xem các cuộc tấn công hạn chế sẽ diễn ra khi nào và ở đâu. Nhưng thường các cuộc tấn công khó có thể được duy trì mức độ hạn chế của mình. Đơn giản là các bên sẽ đều trả đũa lại hành động của nhau và hạn chế sẽ biến thành không thể hạn chế. 

Thế giới chỉ hy vọng các chính trị gia tỉnh táo không chạy theo vòng xoáy leo thang căng thẳng. Tỉnh táo thấy cái giá của chiến tranh sẽ là điều giúp các chính trị gia tránh một cuộc chiến tranh không cần thiết tại Trung Đông đã có quá nhiều chiến tranh.